ใชับัตรทอง 30 บาท ใช้ 30 วิธี รักษาตนเองเบื้องต้น
จากโครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค จนถึงพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2546 ที่มีเจตนารมณ์เพื่อต้องการสร้างหลักประกันสุขภาพอย่างถ้วนหน้าให้แก่ประชาชนชาวไทย นอกจากประชาชนจะมีหน่วยบริการใกล้บ้านใกล้ใจ สะดวกในการไปรับบริการยามเจ็บไข้ได้ป่วยแล้ว การที่ประชาชนมีความรู้อย่างถูกต้องในการรักษาตนเองหรือปฐมพยาบาลตนเองเบื้องต้นได้ ก็มีความสำคัญอย่างมาก
สำนักงานหลักประกันสุขภาพตนเองแห่งชาติ จึงจัดพิมพ์หนังสือ 30 บาท 30 วิธีรักษาตนเองเบื้องต้นเพื่อเผยแพร่แก่ประชาชนทั่วไป เพื่อให้บรรลุตามเจตนารมณ์ของการมีหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าอย่างแท้จริง
1. กระดูกหัก
ถ้าสงสัยว่ามีกระดูกหัก วางอวัยวะส่วนนั้นลงบนแผ่นไม้ หรือกิ่งไม้ หรือนิตยสารที่หนา ๆ ใช้ผ้าพันยึดไว้ไม่ให้เคลื่อนไหว ถ้าเป็นที่ปลายแขนหรือมือใช้ผ้าคล้องคอ รีบพาไปหมอ
2. ก้างติดคอ
กลืนก้อนข้าวสุก กล้วยทั้งคำ (ไม่ต้องเคี้ยว) หรือขนมปังนิ่ม ๆ ถ้ายังไม่หลุดกลืนน้ำส้มสายชูเจือจาง ก้างจะอ่อนลงได้ ถ้ายังไม่หยุด ควรไปหาหมอ
3. ลมพิษ
ทาด้วยยาแก้ผดผื่นคัน หรือใช้ใบพลู กินยาแก้แพ้คลอร์เฟนิรามีน ครึ่งเม็ด ถึง 1 เม็ด วันละ 2 ถึง 3 ครั้ง หาสาเหตุที่แพ้ เช่น ยา อาหารทะเล เหล้า เบียร์ แมลง ละอองต่าง ๆ ฯลฯ และหลีกเลี่ยงเสีย ถ้าเป็นเรื้อรัง ควรไปหาหมอ
4. การห้ามเลือด
ถ้าบาดแผลเล็ก กดปากแผลด้วยผ้าสะอาด แล้วพันให้แน่น ถ้าบาดแผลใหญ่ เลือดออกพุ่ง ไม่หยุด ใช้ผ้าเชือก หรือสายยางรัดเหนือแผล (ระหว่างบาดแผลกับหัวใจ) ให้แน่นพอที่เลือดหยุดไหล ยกส่วนที่มีเลือดออกให้สูงไว้
5. ไข้ (ตัวร้อน)
นอนพักผ่อน ดื่มน้ำ หรือน้ำเกลือแร่มากๆ ดื่มน้ำหวาน น้ำข้าวต้ม/โจ๊ก ห้ามอาบน้ำเย็น ใช้ผ้าชุบน้ำเช้ดตัวเวลามีไข้สูง เวลาเช็ดตัวอย่าให้ถูกลม อาจทำให้หนาวสั่นได้ กินยาลดไข้พาราเซตามอลทุก 4 ถึง 6 ชม. (ควรหลีกเลี่ยงการใช้แอสไพริน) ในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี ถ้าเคยชัก ให้กินยากันชักร่วมด้วย
6. ไข้หวัด ในผู้ใหญ่และเด็กโต
ในผู้ใหญ่และเด้กโต ปฏิบัติเช่นเดียวกับอาการไข้ (ถ้าเป็นไข้หวัดใหญ่ ในเด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี ห้ามกินแอสไพริน ควรกินพาราเซตามอลแทน) ถ้าคัดจมูกหรือมีน้ำมูกมาก กินคลอร์เฟนิรามีน ถ้าไอแห้ง ๆ หรือไอคันคอ จิบยาแก้ไอ ถ้าไอมีเสลดเหนียว หยุดจิบยาแก้ไอ ให้ดื่มน้ำอุ่นมาก ๆ หากเจ็บหน้าอกรุนแรง หูอื้อ ควรไปหาหมอ
7. ไข้หวัดในเด็กเล็ก
ในเด็กเล้ก ปฏิบัติตัวเช่นเดียวกับอาการไข้ ห้ามกินแอสไพริน ถ้ามีน้ำมูกใสๆ ควรใช้ลูกยางดูดออก หรื้อใช้ไม้พันสำลีเช็ดออก (ซึ่งจะมีมากใน 2 - 3 วันแรก) ถ้าไอให้จิบน้ำอุ่นหรือน้ำผึ้งผสมมะนาว หลีกเลี่ยงการใช้ยาแก้หวัดแก้ไอ เพราะจะมียาแก้แพ้คลอร์เฟนินามีนผสม ทำให้เสลดเหนียวขับออกยาก
8. ข้อเคล็ด ข้อแพลง
ให้ข้อนั้นอยู่นิ่ง (ขยับเขยื้อนให้น้อยที่สุด) และยกสูงไว้ ในกรณีที่เกิดทันทีข้อยังไม่ทันบวม ให้ประคบด้วยน้ำเย็นหรือน้ำแข็ง ในระยะหลังเมื่อข้อบวมแล้ว ให้ประคบด้วยน้ำร้อน หรือนวดด้วยน้ำมันหรือสมุนไพร หรือครีมแก้ช้ำ
9. ของเข้าจมูก
บีบรูจมูกข้างที่ไม่มีของอยู่ แล้วสั่งข้างที่มีของอยู่แรง ๆ ไม่ควรแตะ เพราะจะดันลึกเข้าไปอีก ถ้าไม่ออกควรไปหาหมอ
10. ของเข้าหู
ตะแคงศีรษะ หันหูข้างนั้นลง ให้ของหล่นออกมา ถ้าไม่ออก ห้ามแคะ เพราะของจะยิ่งเข้าลึก ควรไปหาหมอ
11. จมน้ำ
ช่วยให้ผู้จมน้ำขึ้นมาจากน้ำโดยมิชักช้า ถ้าผู้ป่วยยังรู้สติดีและหายใจได้ดี ให้ผู้ป่วยนอนราบกับพื้น เช็ดตัวให้แห้ง ให้ความอบอุ่น ถ้าผู้ป่วยรู้สึกตัวดีแต่ไอและอาเจียนให้ผู้ป่วยนอนตะแคง เพื่อให้สิ่งอาเจียนและเสมหะไหลออกได้ง่าย ช่วยคนตกน้ำ (ที่หยุดหายใจ) ล้วงเอาของในปากออกรวมทั้งฟันปลอม (ถ้ามี) เป่าปากช่วยหายใจไปตลอดทางจนกว่าจะพาไปถึงหมอ
12. ชัก
จับนอนตะแคงให้ศีรษะต่ำ ห้ามกรอกยา (นอกจากจำเป็น) เพราะสำลักง่าย ถ้าอาการไม่ดีขึ้นควรไปหาหมอด่วน
13. ตกจากที่สูง
ควรไปหาหมอ โดยให้นอนหงายบนแผ่นกระดาน หรือเปล ห้ามพยุงเดินหรืออุ้ม ไม่ไห้ดื่มน้ำหรืออาหาร
14. ชักจากไข้สูง
(มักเป็นในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ขวบ)
เช็ดตัวและซอกคอ แขน ขา ด้วยน้ำเย็นธรรมดา จนกว่าตัวจะเย็น จับนอนตะแคงให้ศีรษะต่ำ ห้ามกรอกยา (นอกจากจำเป็น) เพราะสำลักง่าย ถ้าเป็นการชักครั้งแรก ควรไปหาหมอภายในครึ่งชั่วโมง ถ้าเคยชักมาก่อนและเคยผ่านการรักษาจากหมอ ก็ให้ยาลดไข้และยากันชัก ตามคำแนะนำของหมอ
15. ตะคริว
นวดบริเวณกล้ามเนื้อที่ปวด อาจใช้ยาหม่อง หรือน้ำมัน หรือครีมนวดกล้ามเนื้อ ถ้าเป็นที่น่องให้เหยียดเข่าออก ถ้าเป็นตะคริว หลังจากเสียเหงื่อมาก ให้ดื่มน้ำเกลือแร่
16. แผลทั่วไป
ก่อนจะทำแผล ล้างมือให้สะอาดก่อนทุกครั้ง แต่งแผลที่สะอาดก่อนแผลที่สกปรก ใช้สำลีชุบแอลกอฮอล์ เช็ดรอบแผลจากในวนออกมาข้างนอกทางเดียว ไม่ให้เช็ดลงในแผล หรือวนกลับไปกลับมา ปิดแผลด้วยผ้ากอซหรือผ้าสะอาด หลังจากแต่งแผลแล้วต้องไม่ให้แผลถูกน้ำอีกเลย จนกว่าจะหาย มิฉะนั้นจะเป็นหนองง่ายหรือหายช้า
17. แผลถลอก
ล้างแผลด้วยน้ำสุกและสบู่ เอากรวดดินที่มีอยู่ในแผลออกให้หมด เช็ดรอบแผลด้วยแอลกอฮอล์ ทาแผลด้วยทิงเจอร์ ใส่แผลสดหรือน้ำยาโพวิโดนไอโอดีน ไม่ต้องปิดแผล
18. แผลลึก แผลถึงกระดูก หรือมีกระดูกโผล่
ห้ามเลือด ใช้ผ้าสะอาดคลุมปิดบาดแผล ห้ามจับกระดูกยัดกลับเข้าไป รีบพาไปหาหมอ
19. แผลตะปูตำ
ล้างเอาเศษดินออกให้หมด ใช้น้ำยาไฮโดรเจนเพอร์ออกไซด์ชะล้าง แล้วทำความสะอาดแผลอีกครั้ง ปิดแผล ห้ามถูกน้ำ ไปหาหมอเพื่อพิจารณาฉีดยาป้องกันบาดทะยักและใช้ยาปฏิชีวนะ
20 แผลถูกน้ำร้อน หรือไฟลวก
ให้แช่บริเวณที่ถูกลวกในน้ำเย็น หรือน้ำใส่น้ำแข็ง) ที่สะอาดหรือใช้ผ้าชุบน้ำเย็นโปะ หรือใช้ถุงพลาสติกสะอาดใส่น้ำแข็งวางตรงบริเวณที่ถูกลวก เพื่อลดอาการปวดแสบปวดร้อน และลดอาการอักเสบ
21. แผลงูพิษกัด
ดูรอยแผล จะมีรอยเขี้ยว 1 หรือ 2 จุด (งูไม่มีพิษแผลจะเป็นรอยถลอก) ให้นอนนิ่ง พูดปลอบใจอย่าให้กลัวหรือตกใจ ถ้าจำเป็นให้เคลื่อนไหวน้อยที่สุด ห้ามดื่มเหล้า ยาดองเหล้า ยากล่อมประสาท รีบพาไปหาหมอ ถ้าเป็นไปได้ ควรนำงูไปด้วย ถ้าหยุดหายใจ ให้เป่าปากช่วยหายใจ
22. แผลแมลงกัดต่อย ผึ้ง แตน ต่อ ต่อย
ใช้หลอดดูดนม (หลอดกาแฟ) เล็กๆ แข็งๆ หรือปลายด้ามปากกาลูกลื่นที่ถอดไส้ปากกาออกแล้วครอบจุดที่ถูกกัด แล้วกดลงให้เหล็กในโผล่ แล้วดึงเอาเหล็กในออก ใช้หัวหอมผ่าครึ่ง เอาด้านที่ผ่าถูบนผิวหนังบริเวณที่ถูกแมลงกัดหรือต่อย ทำซ้ำได้ทุก 5 นาที ถ้าปวดกินยาแก้ปวดประคบด้วยน้ำแข็ง ถ้ามีอาการบวมหรือหายใจไม่ออก ควรไปหาหมอ
23. ผงเข้าตา
อย่าขยี้ตา รีบลืมตาในน้ำสะอาดและกลอกตาไปมา ถ้ายังไม่ออก ให้คนช่วยใช้มุมผ้าเช้ดหน้าเขี่ยผงออก ถ้าไม่ได้ ควรไปหาหมอ
24. หอบ
ให้ผู้ป่วยนั่งหรือนอนในท่าหัวสูง ตั้งแต่หัวไหล่ขึ้นไป โบกพัดให้ความเย็น นอกจากว่าผู้ป่วยไม่ต้องการ ถ้าไม่ใช่โรคหืด ให้รีบไปหาหมอ
25. แมลงเข้าหู
ควรพาเข้าไปในที่มืด แล้วใช้ไฟฉายส่ง (แมลงอาจจะออกมาตามแสง) หรือเอาน้ำหยอดให้แมลงลอยขึ้นมา หรือใช้น้ำมัน หรือกลีเซอรีนโบแรกซ์ หยอดหูแมลงจะตายในหู แล้วเขี่ยหรือคีบออก ถ้าเคยมีประวัติหูน้ำหนวกข้างนั้น หรือทำตามดังกล่าวไม่ได้ผล ควรไปหาหมอ
26. เลือดกำเดา
ให้นั่งนิ่ง หงายศีรษะไปด้านหลัง หรือนอนหนุนไหล่หนีบศีรษะให้สูง ใช้ผ้าสะอาดม้วนอุดรูจมูกข้างนั้น หรือใช้นิ้วมือบีบจมูกทั้ง 2 ข้างให้แน่น ให้หายใจทางปากแทนหรือกดจุด วางน้ำแข็งหรือผ้าเย็นบนสันจมูก หน้าผาก ใต้ขากรรไกร ถ้าเลือดไม่หยุด รีบพาไปโรงพยาบาล
27. หัวโน ห้อเลือด ฟกซ้ำ
มีเลือดออกใต้ผิวหนังโดยไม่มีบาดแผลในระยะแรกใช้น้ำเย็นหรือน้ำแข็งประคบแล้วใช้ดินสอพองผสมมะนาวพอก เกิน 24 ชม. แล้วประคบและคลึงด้วยผ้าชุบน้ำร้อน วันละ 2 ถึง 3 ครั้ง ก้อนจะค่อยๆ ยุบลง
28. ท้องเดิน (ท้องร่วง ท้องเดิน)
ในผู้ใหญ่และเด็กโต งดอาหารรสจัดและย่อยยาก ให้กินอาหารเหลว แทนจนกว่าอาการจะดีขึ้น ดื่มน้ำเกลือ น้ำข้าวต้มใส่เกลือ (ใส่เกลือครึ่งช้อนช้าในน้ำข้าว 1 ขวด น้ำปลากลม) หรือน้ำอัดลมใส่เกลือบ่อย ๆ
29. ท้องเดินในเด็กเล็ก
ถ้าดื่มนมแม่อยู่ให้ดื่มนมแม่ต่อไป (ถ้าดื่มนมผสมอยู่ให้ชงเจือจางเท่าตัว และดื่มนมต่อไป) และดื่มน้ำเกลือชาวบ้าน หรือน้ำข้าวต้มใส่เกลือเพิ่มเติม เมื่ออาการดีขึ้นให้กินอาหารอ่อนที่ย่อยง่าย ไม่ต้องให้ยาที่ใช้แก้ท้องเดินชนิดใดทั้งสิ้น ถ้าถ่ายท้องรุนแรง อาเจียนรุนแรง ต้องไปหาหมอโดยเร็ว
30. ท้องผูก
ในผู้ใหญ่และเด็กโต ดื่มน้ำและกินอาหารพวกผัก ผลไม้ ให้มาก ๆ งดชา กาแฟ และออกกำลังกายให้มากขึ้น ถ้าไม่หายให้กินยาถ่ายหรือยาระบาย หรือใช้สมุนไพร หรือกดจุด ถ้ามีอาการปวดท้องรุนแรง หรืออาเจียนรุนแรง ควรรีบไปหาหมอ ท้องผูกในเด็กเล็ก ให้ดื่มน้ำมาก ๆ ดื่มน้ำส้มคั้น น้ำมะขาม หรือเปลี่ยนนมผงที่กิน ถ้าไม่ได้ผล ใช้ยาสวน หรือใช้แท่งกลีเซอรียนเหน็บกัน
สาระความรู้ดังกล่าว
มาจากข้อมูลที่เคยเผยแพร่ในหนังสือคู่มือชาวบ้าน โดย นพ.สุรเกียรติ อาชานานุภาพและคณะ
